• ważniejsze publikacje

• spolszczenia i antologie

• wydania obcojęzyczne

• książki czytane

• recenzje

• zapowiedzi

Było sobie, a może i jest nadal, pewne małżeństwo. Rytm ich życia regulowały zwyczaje, które w codziennej rutynie dawały poczucie pełni bycia razem. Małżonkowie wspólnie biegali. Robili też inne rzeczy, ale to od biegania się zaczęło. Ona pewnego dnia postanawia upiec szarlotkę, zamiast wskoczyć w dres i przebiec z mężem regulaminowe kilometry dnia codziennego. On przyjmuje jej decyzję z zaskoczeniem. Pomiędzy nimi pojawia się coś trudnego do opisania. Burzącego strukturę ich małżeństwa. Pomiędzy nimi kryją się pragnienia przeżycia czegoś inaczej. Ona chce poczuć, jak to jest, gdy mieszka się samodzielnie. Burzy porządek ustalony przez niego. Kiedy okaże się, iż rewolucyjne odmiany nie czynią niczego złego w ich relacjach, ona zastanawiać się będzie nad tym, co innego, nowego jest teraz pomiędzy nimi…

Pozwoliłem sobie zacząć od wskazania na ostatnie, dwudzieste opowiadanie rewelacyjnego zbiorku "Pomiędzy". Jest nie tyle najlepsze, co zdecydowanie najbardziej wyraźne. Anna Onichimowska, która początkiem roku 2012 wydała mało błyskotliwą opowieść o nastoletnim "comming oucie", drugą książką udowadnia, że ma do opowiedzenia kilka ważnych historii. Ta z "Końca gry" była nie tyle nieistotna, co przejaskrawiona. W zbiorze opowiadań Onichimowskiej wszystko ma właściwe barwy, właściwe proporcje i  udowadnia, że nie trzeba opasłych woluminów, by pisać o życiu zagadkowo, a relacje międzyludzkie traktować jako źródło i opresji, i niewysłowionej harmonii jednocześnie. Tej drugiej trudno się dopatrzyć, kiedy teksty opowiadają o relacjach zaburzonych, trwających wbrew zdrowemu rozsądkowi, mimo jakiejkolwiek logiki. "Pomiędzy" to zbiór nie tylko opowiadań o braku normalności, ale i o całkiem normalnym postrzeganiu tych, którzy są inni albo też tacy musieli się stać. Dwadzieścia lakonicznych, skrótowych miniatur literackich z anonimowymi bohaterami; dwadzieścia historii za każdym razem innych, ale zawsze zdradzających, iż autorka przygląda się ludziom nieco inaczej niż wszyscy wokół.

Miniony rok dwukrotnie udowodnił, iż sztuka pisania opowiadania to nie czynność archaiczna i że można nimi przykuwać uwagę. Męski przykład takiego pisarstwa to "Przewrotka" Jacka Wangina. Kobiecym jest "Wszystko dla niej" Beaty Rudzińskiej. Myślę, że "Pomiędzy" to trzeci wartościowy i godzien uwagi zbiorek 2012 roku charakteryzujący się wartkimi, gęstymi od ukrytych znaczeń fabułami oraz enigmatycznymi zakończeniami tych fabuł, które – wbrew pozorom – wyjaśniają prawie wszystko z tego, co niewyjaśnione wcześniej. Motto do tej książki to myśl Edwarda A. Murphy'ego dotycząca okoliczności, w jakich człowiek decyduje się na rozsądne postępowanie. Trudno o bardziej skomplikowaną definicję rozsądku niż ta, jaka jawi nam się po lekturze opowiadań Onichimowskiej. Jej bohaterowie są rozsądni, ale co to naprawdę znaczy i dlaczego mowa o rozsądku? Czyż nie jest rozsądnym poszukiwanie życiowej harmonii na łonie natury i u boku pasterza przez kobietę zmęczoną miejskim korpożyciem? Czy nie postępuje rozsądnie matka, która chroni swe dziecko z wąsami przed medialnym szumem, czyniąc ze stygmatu potomka kartę przetargową ku lepszemu życiu? Czy nie jest rozsądnie zaopiekować się zgubionym dzieckiem we wsi nawet wtedy, gdy jest się samotnikiem, a wiejska społeczność wroga jest względem obcych?

Obok realizmu mamy dużo groteski, ironii i czarnego humoru. To czyni większość opowiadań Onichimowskiej nieprzewidywalnymi. Nie wiemy, do czego może doprowadzić konfrontacja dojrzałej kobiety z wściekłym i wulgarnym małolatem z nożem w ręce. Trudno przewidzieć, jak skończy się dla pewnego małżeństwa zakup latającego dywanu. Nie wiadomo, co zrobi pewna projektantka wnętrz, którą przypadkowo zaczepia starsza pani z przekonaniem, iż jest jej matką. Akcja miniatur z "Pomiędzy" to oczywiście nie wszystko, choć jej nieokreślenie daje możliwości wyobraźni i przykuwa do tekstów na dłużej. Bohaterowie Onichimowskiej podejmują wybory niepewne, ale jednocześnie konieczne. Często nieodwracalne. Poznają siebie w momencie, kiedy muszą podjąć decyzje, jakie wpłyną na ich dalsze życie. Zwykle oszukują siebie, a zmiany pozwalają im ujrzeć prawdę. Albo czasami znacznie się od tej prawdy oddalić. Ci ludzie są zwykle nieszczęśliwi i zagubieni. Dlaczego? Przecież można myśleć tak, jak entomolog – pisarz z jednego tekstu: "(…) Czymże jest szczęście, jeśli nie brakiem nieszczęść?". W taką definicję może uwierzyć kierowca tira, którego dręczą wyrzuty sumienia po ucieczce z miejsca wypadku czy też zdradzany mąż próbujący samemu pobawić się w kochanka, ale niezbyt mu wychodzi to robienie żonie na złość.

"Pomiędzy" to historie przepełnione niepewnością, lękiem, znakami zapytania i specyficzną magią, która z prozy życia czyni historie przypominające parabole ludzkiego losu. Opowieści o niewidzialnych słoniach, elfach czy syrenach zbliżają się do konkretu wypalenia uczuć po latach związku czy niemożności nawiązania z innymi jakichkolwiek satysfakcjonujących relacji. Onichimowska ryzykownie, ale i ze śmiałością bawi się konwencją samego opowiadania na granicy prawdy i fałszu. Staje obok swoich bohaterów, ale jest też nimi samymi jednocześnie. W małych formach opowiada o wielkich sprawach. Ludzkich sprawach. Takich, których nie wyjaśnimy, odwołując się do rozsądku. Rozsądnie także jest spojrzeć na bohaterów "Pomiędzy" jak na ludzi w sytuacjach granicznych. Tyle się dowiedzą o sobie, na ile sami siebie sprawdzą.

 

---

książka >